IT-SELF Małgorzata Osipczuk, www.it-self.pl, www.terapia-par-wroclaw.com

Portal Pomocy Psychologicznej

E-book
Psychoterapia po ludzku

Stowarzyszenie INTRO

E-book
E-pomoc
Psychologiczna pomoc w Internecie
teoria i praktyka

Stowarzyszenie INTRO

Programy pomocy

Artykuły

Czwartek 21 listopada 2024

Czym jest znęcanie się?

Źródło: www.psychotekst.pl

Przepisy prawa nie zawierają definicji znęcania się, jest to pojecie dość szerokie. Przestępstwo to jest określone w art. 207 Kodeksu karnego, wedle którego ten, kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Definicja znęcania się jest o tyle istotna, że czasem trudno jest ustalić, czy jakieś przestępstwo ma charakter jednorazowego zdarzenia czy też stanowi już właśnie znęcanie się. Ponadto ofiara przemocy ze strony osoby najbliższej może nie wiedzieć, że zachowania podejmowane wobec niej stanowią przestępstwo. Co więcej zdarza się, że przyjmujący zgłoszenie o przestępstwie nieprawidłowo zakwalifikuje opisywane mu zdarzenia. Tym samym warto jest wiedzieć, na czym polega przestępstwo znęcania się i na co zwrócić uwagę organom ścigania.

Kto może paść ofiarą znęcania się?

Znęcanie się jako przestępstwo dotyczy najczęściej osoby najbliższej. Osobą najbliższą jest nie tylko małżonek lub dziecko, ale także dziadkowie, wnukowie, rodzeństwo, teściowie, pasierb etc. Możliwe jest także znęcanie się nad byłym małżonkiem.

Nadto ofiarą znęcania się może być również osoba, która z jakichś względów jest zależna od sprawcy. Zależność taka zachodzi wówczas, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swojej sytuacji życiowej (np. utratą pracy, środków utrzymania, mieszkania, rozłąką lub zerwaniem współżycia ze sprawcą). Zależność taka zachodzi przykładowo w przypadku w razie ustanowienia opieki lub umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, ale także między pracodawcą a pracownikiem, a nawet najemcą a wynajmującym. Może też się zdarzyć, że sprawca wykorzystuje swoją przewagę wynikającą z wyjątkowo silnej więzi uczuciowej lub osobistej łączącej go z ofiarą. Czasem bowiem ofiara znęcania się nadal związana jest emocjonalnie ze sprawcą i nie potrafi się od niego uniezależnić.

Natomiast osobą nieporadną jest taka osoba, która ze względu na swoje właściwości fizyczne (np. podeszły wiek, kalectwo, obłożną chorobę) lub psychiczne (np. niedorozwój umysłowy, upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna) nie ma możliwości samodzielnego decydowania o swoim losie ani zmiany swego położenia.

Jakie zachowania można uznać za znęcanie się w rozumieniu przepisów prawa karnego?

Znęcanie się może przybierać bardzo różne formy, jednak generalnie polega na tym, że sprawca umyślnie sprawia ofierze ból fizyczny lub cierpnie psychiczne, moralne. Znęcanie fizyczne może polegać w szczególności na biciu, rzucaniu przedmiotami, popychaniu, szarpaniu, głodzeniu, odmawianiu pożywienia czy napojów, zmuszaniu do przebywania na zimnie, poleceniu wykonywania upokarzających czynności, wyrzucaniu z domu, wyrywaniu włosów, przypalaniu papierosem. Znęcanie psychiczne może wchodzić w grę między innymi w przypadku: lżenia, wyszydzania, nieuzasadnionego awanturowania się, upokarzania (szczególnie w obecności innych osób), niszczenia przedmiotów ofiary, znieważania, straszenia, gróźb bezprawnych, sprowadzania do mieszkania osób nieakceptowanych przez domowników (np. prostytutek czy przestępców). Zachowanie sprawcy nie musi prowadzić do jakichkolwiek obrażeń, aby zostało uznane za znęcanie się. Istotne jest jednak, że sprawca musi podejmować działanie umyślnie, czyli specjalnie.

Działania sprawcy mogę się powtarzać przez krótszy lub dłuższy czas, nawet przez wiele lat. Za znęcanie się może zostać uznane zdarzenie jednorazowe, jednak tylko wówczas, gdy jest ono intensywne (okrutne) i trwa pewien czas. Nie zostanie więc uznane za znęcanie się przykładowo jednorazowe uderzenie kogoś, nawet jeśli skutki tego będą poważne. Zachowanie takie stanowi jednak inne przestępstwo - uszkodzenia ciała.

Powyższe rozważania mają takie znaczenie, że pojedyncze zachowanie może w ogóle nie stanowić czynu zabronionego albo może zostać uznane za wykroczenie lub przestępstwo ścigane jedynie z oskarżenia prywatnego, podczas gdy zespół takich zachowań często kwalifikuje się już jako znęcanie się.

To, czy dane zachowanie należy uznać za znęcanie się zależy każdorazowo od oceny organu prowadzącego postępowanie, a nie tylko od wewnętrznego przekonania pokrzywdzonego, że jest ofiarą znęcania się. Przykładowo należy wskazać na sytuację, gdy dwie osoby wzajemnie stosują wobec siebie przemoc fizyczną i psychiczną. Wówczas nie ma mowy o znęcaniu się.

Warto pamiętać, że jeśli dane zachowanie nie zostanie uznane za znęcanie się, często można je uznać za inne przestępstwo, przykładowo znieważanie, naruszenie nietykalności cielesnej, uszkodzenie ciała, pobicie, zniszczenie mienia etc.

Należy także wspomnieć, że sprawca znęcania się podlega surowszej karze, jeśli jego ofiara z powodu znęcani się targnie się na swoje życie (od 2 do 12 lat pozbawienia wolności) lub jeśli znęcania się było szczególnie okrutne (od roku do 10 lat pozbawienia wolności).

Ośrodki pomocy społecznej prowadzą tzw. zespoły interdyscyplinarne do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Owe instytucje zajmują się między innymi, obok Policji i prokuratury, pomocą osobom będącym ofiarami przemocy domowej. Przykładowo uczestniczą one w tzw. procedurze niebieskiej karty, zwracają się do organów ścigania o podjęcie postępowania karnego, udzielają wsparcia psychologicznego etc.