IT-SELF Małgorzata Osipczuk, www.it-self.pl, www.terapia-par-wroclaw.com

Portal Pomocy Psychologicznej

E-book
Psychoterapia po ludzku

Stowarzyszenie INTRO

E-book
E-pomoc
Psychologiczna pomoc w Internecie
teoria i praktyka

Stowarzyszenie INTRO

Programy pomocy

Artykuły

Czwartek 21 listopada 2024

Podstawowe uprawnienia i obowiązki pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym

Źródło: www.psychotekst.pl

Na wstępie zaznaczyć należy, że każda osoba pokrzywdzona przestępstwem jest stroną prowadzonego postępowania przygotowawczego. Ma to istotne znaczenie dla określenia praw i obowiązków takiej osoby. Natomiast postępowaniem przygotowawczym jest ta część postępowania karnego, która prowadzona jest przez prokuraturę lub policję pod nadzorem prokuratury, a jeszcze przed wniesieniem aktu oskarżenia do sądu.

Uprawnienia przyznane przez Kodeks postępowania karnego pokrzywdzonemu dają mu możliwość wpływania w pewnym stopniu na przebieg postępowania poprzez podejmowanie działań mających na celu w szczególności ochronę jego interesów. Przede wszystkim więc osoba pokrzywdzona może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa i żądać jego ścigania. Obowiązki związane z prowadzeniem postępowania, w szczególności przeprowadzaniem dowodów, ustaleniem kwalifikacji prawnej czynu i ustaleniem osoby sprawcy, spoczywają na organach ścigania. Co istotne, zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa można złożyć zarówno ustnie jak i pisemnie i nie obowiązuje tu składającego właściwość miejscowa. Oznacza to, że zawiadomienie takie można złożyć w każdej jednostce Policji lub prokuratury na terenie Rzeczpospolitej, a organy te mają obowiązek zawiadomienie przyjąć i podjąć konieczne wprawie czynności zmierzające do ustalenia przede wszystkim tego, czy doszło do popełnienia przestępstwa.

Do innych podstawowych uprawień należy prawo inicjatywy dowodowej, czyli do składania wniosków o przeprowadzenie przez prowadzącego postępowanie konkretnego dowodu przykładowo z dokumentu lub przesłuchania świadka. Wniosek taki można złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu. Nadto pokrzywdzony, jeżeli tego zażąda, ma prawo do wzięcia udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego takich jak np. przesłuchanie świadka czy oględziny. Natomiast jeżeli danej czynności nie będzie można powtórzyć na rozprawie przed sądem, wówczas zawsze należy dopuścić pokrzywdzonego do udziału w czynności. Oznacza to, że o terminie i miejscu przeprowadzenia takich czynności pokrzywdzony powinien zostać zawiadomiony nawet, jeśli o wzięcie udziału w czynności nie wnioskował. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy w razie zwłoki w podjęciu czynności zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu – wówczas może się zdarzyć, że pokrzywdzony nie zostanie poinformowany o terminie czynności. O terminie czynności prokurator zawiadamia co do zasady pisemnie, a w wypadkach niecierpiących zwłoki telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności.

W szczególnie uzasadnionym wypadku prokurator może postanowieniem odmówić pokrzywdzonemu dopuszczenia go do udziału w czynności, jednak może to nastąpić jedynie ze względu na ważny interes śledztwa.

Pokrzywdzony ma również prawo korzystać w postępowaniu przygotowawczym z pełnomocnika, którym może być adwokat lub radca prawny. Pełnomocnik występuje w imieniu pokrzywdzonego i może podejmować wszystkie czynności, które przysługują stronie. Z kolei za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną (przykładowo spółka z o.o.), czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu. Należy także zaznaczyć, że jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, działa za niego przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. Natomiast, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, działać za niego może osoba, pod której opieką pokrzywdzony pozostaje. W każdym wypadku taka osoba również może ustanowić pełnomocnika, który będzie ją reprezentował w postępowaniu.

Z występowaniem w postępowaniu w charakterze strony wiążą się niezwykle istotne uprawnienia związane z możliwością zaskarżenia postanowień, zarządzeń i czynności procesowych organu prowadzącego. W szczególności należy w tym miejscu wymienić możliwość zaskarżenia postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia lub o jego umorzeniu. Zażalenie na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania składa się do sądu rejonowego za pośrednictwem prokuratury. Zażalenie takie może uwzględnić sam prokurator lub przekazać je sądowi, który rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu. W posiedzeniu pokrzywdzony może wziąć udział.

W odróżnieniu od postępowania przed sądem, w toku postępowania przygotowawczego stronom udostępnia się akta sprawy, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze, czyli prokuratora. Należy więc wystąpić do prokuratora o udzielenie takiej zgody.

Podsumowując rozważania na temat uprawnień pokrzywdzonego, należy pamiętać, że pokrzywdzony w praktyce ma możliwość podejmowania takich czynności faktycznych jak kontaktowanie się z prowadzącymi postępowanie prokuratorem w uzyskiwanie informacji.

Na pokrzywdzonym ciążą również różnego rodzaju obowiązki związane z prowadzonym postępowaniem karnym.

Przede wszystkim pokrzywdzony ma obowiązek stawiania się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, jeżeli się do tego obowiązku nie zastosuje, może zostać przymusowo doprowadzony w celu dokonania stosownych czynności. Będąc przesłuchiwanym przez organ prowadzący, pokrzywdzony ma obowiązek zeznawania i mówienia prawdy. Wyjątki od obowiązku składania zeznań są ściśle określone przez przepisy.

Pokrzywdzony ma obowiązek wskazania swojego adresu do doręczeń. Jeżeli pokrzywdzony, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone. Istotne jest wobec tego, aby podać organom ścigania aktualny adres do doręczeń.

Ważne jest także, że jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego (przykładowo pobicie, spowodowanie uszczerbku na zdrowiu), nie może on sprzeciwić się oględzinom i takim badaniom, które nie są połączone z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym.