IT-SELF Małgorzata Osipczuk, www.it-self.pl, www.terapia-par-wroclaw.com

Portal Pomocy Psychologicznej

E-book
Psychoterapia po ludzku

Stowarzyszenie INTRO

E-book
E-pomoc
Psychologiczna pomoc w Internecie
teoria i praktyka

Stowarzyszenie INTRO

Programy pomocy

Artykuły

Czwartek 21 listopada 2024

Kogo można uznać za osobę pokrzywdzoną

Źródło: www.psychotekst.pl

Definicję pokrzywdzonego na gruncie prawa karnego zawiera Kodeks postępowania karnego, a brzmi ona następująco: pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

Ustawowa definicja pokrzywdzonego ma o tyle znaczenie, że posiadanie statusu pokrzywdzonego wiąże się z określonymi uprawnieniami procesowymi (w szczególności możliwością działania jako strona postępowania). Stąd istotne jest, aby ustalić, czy dana osoba w konkretnej sytuacji jest osobą pokrzywdzoną. Rozwijając wyżej wskazaną definicję w pierwszym rzędzie należy wskazać, że osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili narodzin. Pokrzywdzonym może być więc również dziecko, a także osoba niepełnosprawna intelektualnie lub fizycznie.

Nadto przesłanką uzyskania w procesie karnym statusu pokrzywdzonego jest bezpośredniość naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego określonego podmiotu przez przestępstwo. Należy to rozumieć w ten sposób, że pomiędzy czynem a naruszeniem lub zagrożeniem dobra danej osoby nie ma ogniw pośrednich, tzn. czyn powinien godzi wprost w jego dobro. Jako przykład wskazać można na przestępstwo zniszczenia mienia, uszkodzenia ciała, zgwałcenia etc. Nie jest natomiast konieczne, by szkoda nastąpiła lub mogła nastąpić w majątku już istniejącym w chwili popełnienia przestępstwa, może to być także pozbawienie korzyści, która miała być dopiero osiągnięta, czyli korzyści spodziewanej (tak jest np. przy oszustwie). Jako kolejny przykład można wskazać na następującą sytuację: nie jest pokrzywdzonym współmałżonek osoby pobitej, która w wyniku przestępstwa doznała uszczerbku na zdrowiu, a który wspólnie z ofiarą poniósł z majątku wspólnego koszty leczenia, gdyż przestępstwo nie dotknęło go bezpośrednio. Pokrzywdzonym będzie tylko osoba pobita. Obaj współmałżonkowie są natomiast pokrzywdzonymi w wypadku kradzieży z włamaniem (art. 279 k.k.), w wyniku której utracili przedmioty należące do wspólności majątkowej małżeńskiej, gdyż czyn ten dotyka ich obojga bezpośrednio (ukradziono ich wspólne mienie). Wątpliwości dotyczą popełnienia przestępstwa fałszywego oskarżenia innej osoby, podrobienia podpisu innej osoby, a także kwestii, czy pokrzywdzonymi są osoby najbliższe ofiary zabójstwa.

Nadto, jeżeli w wyniku jakiegoś zdarzenia zostało naruszone lub zagrożone dobro prawne danej osoby, ale czynu tego nie można traktować jako przestępstwa (np. zniszczenie samochodu w wyniku wypadku komunikacyjnego), to osoba, którą takie zdarzenie dotknęło, nie jest pokrzywdzonym w rozumieniu przepisów postępowania karnego. Jeśli dany czyn nie stanowi przestępstwa w rozumieniu prawa karnego (Kodeksu karnego lub innych ustaw zawierających przepisy karne), nie ma bowiem mowy o osobie pokrzywdzonej.

Reasumując, to, czy ktoś jest osobą pokrzywdzoną musi być oceniane w każdym konkretnym przypadku odpowiednio do zaistniałych okoliczności. Istnieją grupy przestępstw, które z założenia ustawodawcy nie są skierowane przeciwko konkretnej osobie (np. wspomniane już fałszerstwo, złożenie fałszywego zawiadomienia o przestępstwie), a jednak nie wyklucza to automatycznie możliwości uznania danej osoby za pokrzywdzoną. Należy bowiem ustalić, czy doszło do naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego danej osoby, co może nastręczać znacznych trudności i często bywa przedmiotem sporu. Z pewnością o nadaniu statusu pokrzywdzonego nie decyduje wpisanie osoby przez prokuratora w akcie oskarżenia na listę pokrzywdzonych bądź nie. Sąd może bowiem uznać, że także inna osoba, dotychczas nieuwzględniona, jest pokrzywdzona przestępstwem.

Z kolei dobrem naruszonym lub zagrożonym przestępstwem może być zarówno dobro materialne, majątkowe, jak i osobiste, czyli np. życie, zdrowie, nietykalność cielesna, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska itd. Z pewnością nie powinno się utożsamiać pokrzywdzenia przestępstwem z poniesieniem szkody majątkowej.

Należy także podkreślić, że w myśl art. 51 § 2 k.p.k. jeżeli pokrzywdzony jest małoletni, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy (co do zasady rodzic), ale pokrzywdzonym, pozostaje małoletni. Oznacza to, że to małoletni będzie beneficjentem ewentualnych świadczeń zasądzonych w czasie postępowania. Nadto w razie popełnienia przestępstwa na szkodę dziecka przez jednego z rodziców, dziecko reprezentowane będzie przed sądem nie przez rodzica, a przez kuratora.

Jaku już wspomniano, aby uznać osobę za pokrzywdzonego, pewne dobro musi zostać naruszone lub zagrożone. Określenie, czym jest "naruszenie" nie powinno nastręczać trudności. Natomiast z zagrożeniem dobra prawnego spotkamy się przykładowo w przypadku przygotowania lub usiłowania popełnienia przestępstwa.

Pamiętać także należy, że dalsza część cytowanego powyżej przepisu art. 49 k.p.k. (definicja pokrzywdzonego) zawiera inne przypadki, kiedy dany podmiot uznać należy za pokrzywdzonego. Pokrzywdzonym może być więc także osoba prawna czyli przykładowo spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Dotyczyć to będzie najczęściej popełnienia przestępstw przeciwko mieniu, kradzieży lub oszustwa. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej. Nadto za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.