IT-SELF Małgorzata Osipczuk, www.it-self.pl, www.terapia-par-wroclaw.com

Portal Pomocy Psychologicznej

E-book
Psychoterapia po ludzku

Stowarzyszenie INTRO

E-book
E-pomoc
Psychologiczna pomoc w Internecie
teoria i praktyka

Stowarzyszenie INTRO

Programy pomocy

Artykuły

Czwartek 21 listopada 2024

Dźwiękiem po życie
wykorzystanie muzyki i muzykoterapii do pomocy osobom zagrożonym samobójstwem - Cz. 2

Źródło: www.psychotekst.pl

Według N. Tétaz¹ psychoterapia jest "rdzeniem leczenia" osób myślących o odebraniu sobie życia. Jest także ważną częścią profilaktyki postsuicydalnej, pełniąc zarazem rolę prewencyjną poprzez przeciwdziałanie wystąpieniu kolejnej próby samobójczej. Artykuł ten ukazuje, w jaki sposób psychoterapeuta może wykorzystać muzykę i współpracę z muzykoterapeutą w celu rozszerzenia oddziaływań terapeutycznych oraz wzmocnienia kompleksowego leczenia osób suicydalnych.

Samobójstwo jest poważnym problemem współczesnego społeczeństwa i stanowi duże wyzwanie dla osób zajmujących się układaniem programów profilaktycznych i terapeutycznych. Osoby o skłonnościach, bądź po próbie samobójczej są częstymi pacjentami w lecznictwie psychiatrycznym, a także w gabinetach lekarzy, psychologów i innych terapeutów. Ważnym jest, aby różni specjaliści zajmujący się zdrowiem psychicznym współpracowali pomiędzy sobą, aby objąć potencjalnych i niedoszłych samobójców jak najlepszą opieką. W tym celu mogą także włączyć do swojego zespołu, do współpracy muzykoterapeutę.

Kilka słów o muzykoterapii

Sporą część informacji o muzykoterapii czytelnik znajdzie w pierwszej części cyklu (http://www.psychotekst.pl/artykuly.php?nr=278). Muzykoterapia, podobnie jak psychoterapia może być stosowana w formie grupowej i indywidualnej, w zależności od potrzeb czy preferencji placówki, bądź terapeuty. Popularniejszą jej formą w Polsce jest jednak forma grupowa. Dzięki zajęciom muzykoterapeutycznym, które zazwyczaj są traktowane przez pacjentów jako rozrywka, psycholog może zdobyć wiele cennych informacji na temat przeżyć, doświadczeń, aktualnego stanu psychofizycznego pacjenta, których mógłby nie otrzymać podczas "tradycyjnej" rozmowy. Te informacje może wykorzystać w procesie formułowania diagnozy, terapii, jako uzupełnienie danych otrzymanych od pacjenta, do obserwacji zachodzących zmian w jego funkcjonowaniu i przeżywaniu, bądź też do ustalania wspólnie z muzykoterapeutą celów zajęć dla wzmocnienia oddziaływań psychoterapeutycznych. Odnosząc się do osób suicydalnych, dokładnie ustalone cele rozszerzonego, podwójnego oddziaływania psychoterapeutyczno-muzykoterapeutycznego mogą przynieść lepszy efekt leczniczy.

Jak można wykorzystać zajęcia muzykoterapeutyczne do diagnozy tendencji samobójczych?

Muzykoterapia posiada wiele metod i technik, które można wykorzystać do obserwacji i oceny zagrożenia samobójstwem, jednak najłatwiej można obserwować takie tendencje za pomocą metod wyobrażeniowych. Zdarzyć się może, iż pacjent trafiający do psychologa ma myśli suicydalne, natomiast z różnych powodów nie chce, czy obawia się o nich powiedzieć. W takiej sytuacji pewnego rodzaju "wyższość" muzykoterapii przejawia się głównie w dwóch wymiarach. Pierwszym z nich jest możliwość omijania oporu, kontroli intelektualnej, charakterystycznej przy stosowaniu technik werbalnych². Drugim jest zdolność muzyki do wywoływania silnego zaangażowania emocjonalnego oraz docierania bezpośrednio do emocji, umożliwiając tym samym głębszą projekcję cech osobowości, ujawnianie nieświadomych konfliktów, trudności, pragnień, wewnętrznego, osobistego świata², ³. Dzięki takim możliwościom oddziaływania muzyki, pacjent, który ukrywa samobójcze myśli, może ujawnić je (często nieświadomie) poprzez projekcję ich na muzykę. Zajęcia muzykoterapeutyczne z wykorzystaniem projekcji mogą przybierać formę skojarzeń do odpowiednio przygotowanej muzyki (aktywizującej proces wyobrażeniowy), bez lub z podanym metaforycznym tematem, będącym bodźcem do rzutowania wyobrażeń. Przykładem projekcji może być skojarzenie osoby z myślami samobójczymi, dotyczące tematu "moja wyspa szczęścia": spalona wyspa, pusta, szara, wokół czarna woda i łódka płynąca po morzu odciętych głów, bądź inne skojarzenie do muzyki, bez podanego tematu: człowiek siedzący na skale, załamany swoimi problemami i zastanawiający się, czy z niej skoczyć. Przedstawione przez pacjenta, niepokojące wyobrażenia mogą stanowić punkt wyjścia do późniejszej rozmowy psychoterapeutycznej. Zarówno metody wyobrażeniowe, jak i gra na instrumentach dają informacje o nastroju i stanie psychicznym uczestnika zajęć. Systematyczne monitorowanie tegoż stanu oraz procesu wyobrażeniowego pokazywać może zachodzące u pacjenta zmiany (pogorszenia, polepszenia).

W jaki sposób muzykoterapią można wspomagać psychoterapię osób zagrożonych samobójstwem?

Istotnymi trudnościami pacjentów suicydalnych jest zahamowanie agresji i silne tłumienie emocji wraz z narastającym napięciem, dysfunkcjonalne mechanizmy radzenie sobie z emocjami, negatywne schematy poznawcze, tendencje do samoobwiniania, zawężenie relacji, izolacja⁴. Poza oddziaływaniami psychoterapeutycznymi, również za pomocą muzykoterapii można terapeutycznie wpływać na zaburzenia w tych obszarach. Przykładowo, metody odreagowująco- wyobrażeniowe (m.in. projekcje na muzykę, wolne skojarzenia, gra na instrumentach), umożliwiają wydobycie, wyrażenie, nazwanie, odreagowanie tłumionych emocji i uczuc5, zwłaszcza gniewu i złości, które przyczyniają się do nasilenia kryzysu samobójczego. Pomagają również w rozpoznawaniu własnych potrzeb, cech charakteru, marzeń, zachowań, reakcji, sposobów spostrzegania świata i siebie.⁶ Informacje te z kolei mogą służyć dalszej interpretacji, zwiększaniu wglądu oraz możliwości odkrycia przez potencjalnego samobójcę, co takiego zaburzyło jego życie, doprowadzając go do myśli i/lub prób samozniszczenia. Metody komunikatywne i kreatywne (np. muzykodrama z wykorzystaniem instrumentów, improwizacje instrumentalne, ruchowe, głosowe) umożliwiają pacjentom "samobójczym" ćwiczenie nowych zachowań społecznych i emocjonalnych⁷, przeciwdziałają izolacji, samotności (poprzez formy grupowe), rozszerzają zawężone pole widzenia co do możliwości rozwiązań różnych sytuacji, pobudzają spontaniczność (przeciwdziałając sztywności), jak również pomagają w budowaniu pozytywnego obrazu siebie⁵. Redukcję wspomnianego na wstępie narastającego napięcia można uzyskać poprzez ćwiczenia relaksacyjne i treningowe. Uczenie pacjenta kontrolowania swoich reakcji i panowania nad ciałem pomaga w uzyskaniu uspokojenia, wewnętrznego rozluźnienia i obniżeniu natężenia lęku i innych silnych emocji⁸

Psychoterapeuta, znając dynamikę procesu samobójczego i charakterystyczne problemy osób, których on dotyczy, może swoje oddziaływania skierować właśnie na te trudności. Wówczas, w porozumieniu z muzykoterapeutą można ustalić wspólny obszar działania oraz realizować konkretne cele, używając do tego zarówno słowa, rozmowy, jak i muzyki, instrumentów. Muzykoterapeuta może przekazywać otrzymany od pacjenta "materiał" i swoje obserwacje terapeucie, który z kolei, z racji swojego wykształcenia, może omawiać dany obszar, czy spostrzeżenia w sposób głębszy z pacjentem. Terapeuta natomiast może przed zajęciami zasugerować muzykoterapeucie, na co warto by zwrócić szczególną uwagę u danego pacjenta na zajęciach i nad czym dobrze byłoby pracować.

Dopasowanie technik muzykoterapii do nurtu pracy psychoterapeuty

Istnieje wiele szkół terapeutycznych i każda posiada swój indywidualny sposób rozumienia i pracy z pacjentem. Cheryl D. Maranto⁹ dzieli muzykoterapię także w zależności od podejścia teoretycznego na muzykoterapię psychodynamiczną, jungowską, poznawczą, behawioralną, Gestalt, integratywną, humanistyczno-egzystancjalną, oraz interpersonalną. Możliwość takiego podziału powoduje, iż dobór konkretnych metod i technik muzykoterapeutycznych może być dopasowany do nurtu pracy psychoterapeuty, co ułatwia z kolei porozumienie pomiędzy specjalistami, jak również wejście pacjenta w proces terapeutyczny na obu spotkaniach. Na przykład w nurcie poznawczo-behawioralnym, który zawiera najwięcej doniesień odnośnie postępowania i terapii osób z ryzykiem samobójstwa¹⁰, zajęcia z muzykoterapii (równolegle do psychoterapii) mogą koncentrować się na modyfikacji zachowania (np. za pomocą instrumentów), błędnych przekonań, czy oczekiwań. W psychodynamicznym podejściu natomiast można wykorzystać metody projekcyjne, wolne skojarzenia, odreagowania prowadzące do freudowskiego katharsis². W podejściu Gestalt - muzykodramę, dialogi instrumentalne. Możliwości dopasowania nurtów pracy w obu tych "pomocowych" dziedzinach dają nadzieję, iż rozszerzenie opieki nad osobami zagrożonymi samobójstwem pomoże w zmniejszeniu ryzyka śmierci.

U podłoża myśli i decyzji o własnej śmierci leży zwykle skomplikowana kombinacja różnych, nakładających się na siebie czynników, co czyni zjawisko tendencji samobójczych trudnym do terapii. Sama psychoterapia, nawet w połączeniu z muzykoterapią nie wystarczą, gdy ryzyko śmierci jest wysokie i potrzebny jest kontakt z psychiatrą, czy hospitalizacja. Ważnym jest, aby wszyscy Ci specjaliści współpracowali i wzajemnie się uzupełniali. Cennym ułatwieniem jest także bycie równocześnie psychologiem i muzykoterapeutą.