IT-SELF Małgorzata Osipczuk, www.it-self.pl, www.terapia-par-wroclaw.com

Portal Pomocy Psychologicznej

E-book
Psychoterapia po ludzku

Stowarzyszenie INTRO

E-book
E-pomoc
Psychologiczna pomoc w Internecie
teoria i praktyka

Stowarzyszenie INTRO

Programy pomocy

Artykuły

Czwartek 21 listopada 2024

Nie chce mi się żyć - myśli samobójcze młodzieży

Źródło: www.psychotekst.pl

Myślenie o śmierci, zainteresowanie nią, czytanie o śmierci na stronach internetowych, zaznaczanie artykułów w gazetach na ten temat, myślenie o tym, jak by to było "po drugiej stronie" - tendencje samobójcze nastolatków.

Nastolatek to osoba, która dojrzewa fizycznie, przeżywa gwałtowny wzrost zmian biologicznych na poziomie hormonalnym, rozwija się jej mózg i tym samym sposób jej myślenia. Zmienia się emocjonalnie i stara się wpływać na swoje emocje, kontrolować je. Wchodzi w pierwsze intymne związki, przeżywa kryzys tożsamości psychoseksualnej (pyta siebie, sprawdza, czy jest homo-, hetero- czy biseksualny). Oddziela się od rodziców, buduje swoją autonomię i zastanawia się nad swoją przyszłością, nad tym, gdzie i na jakim stanowisku będzie pracował. Nastolatek buduje i nawiązuje nowe relacje, utrwala je, stara się je podtrzymywać (związki partnerskie, przyjaźnie, liczne znajomości). Dojrzewanie to czas, w którym stara się opanować społeczną rolę związaną z płcią. Buduje akceptację swojej fizyczności i wszystkiego, co jest związane z etapem dojrzewania (nagłe zmiany skórne, zmiany wagi ciała, zmiany głosu). Tworzy swoją rolę i pozycję społeczną, planuje swoją przyszłość zawodową. Szuka cały czas odpowiedzi na pytanie "kim jestem".
To wszystko to naprawdę niełatwa sprawa.

Norma rozwojowa

Każdy nastolatek myśli wówczas o śmierci, o przemijaniu, o tym, jak jest "po drugiej stronie". Interesuje się tematem śmierci. Taki stan rzeczy jest naturalny i wynika konsekwentnie z etapu rozwojowego człowieka. Myślenie o śmierci, zainteresowanie nią, może pójść w dwu kierunkach.

Jeden kierunek to zwykła ciekawość poznawcza. Czytanie o śmierci na stronach internetowych, zaznaczone artykuły w gazetach na ten temat nie muszą być jeszcze oznaką najgorszego. Często nastolatki wraz ze swoimi rówieśnikami organizują się w kluby, tworzą subkultury, których głównym tematem zainteresowań jest śmierć właśnie. Nierzadko to temat integrujący, wyróżniający daną grupę młodzieży spośród innych. Temat śmierci budzi przecież grozę, jest ewidentną tajemnicą. Młodzież taka nawet przejawia zachowania charakterystyczne dla praktyk spirytualistycznych, czy okultystycznych. Bardzo często po to, by wywołać wrażenie, zwrócić uwagę na siebie, wzmocnić swoją pozycję w danej grupie społecznej a w konsekwencji podnieść poziom poczucia własnej wartości. Samoocena to sprawa dla młodego człowieka bardzo ważna. Dlatego też tak duże znaczenie przywiązują nastolatki do swoich działań i ich charakteru.

Niepokojące objawy

Jeśli jednak nie ma grupy rówieśników, którzy interesują się tematem śmierci w podobny sposób, a nastolatek pisze wiersze o tematyce śmierci, deklaruje, albo rozmyśla o samobójstwie, zamieszcza wpisy na blogach o takim charakterze - możemy założyć, że rzeczywiście zastanawia się nad tym ostatecznym rozwiązaniem. Myślenie to wypływa z doświadczanego aktualnie kryzysu. Badania od wielu lat dowodzą, że niemal każdy nastolatek myślał o popełnieniu samobójstwa, o tym, jak by było, gdyby umarł, jak by to wyglądało, jak by się wówczas czuli jego bliscy, znajomi, nauczyciele. Część z nich idzie dalej - naprawdę tego chce, zastanawia się, jak to zrobić i planuje popełnienie samobójstwa. Niektórzy nawet piszą swoje nekrologi i testamenty. To fakty.

Źródła tendencji samobójczych

Jak wcześniej wspomniałem to bardzo burzliwy i trudny okres dla młodej osoby. Osoby, która nie jest wystarczająco dojrzała, aby poradzić sobie z wieloma problemami tego okresu. Nierzadko zwykły komentarz na temat ubioru poczyniony przez koleżankę ze szkoły powoduje totalne obniżenie nastroju, chandrę na cały tydzień. Związane jest to z kształtowaniem się tzw. inteligencji emocjonalnej w tym zakresie. Nastolatki cechuje labilność emocjonalna, gwałtowność przeżywanych uczuć. Takie cechy mogą sprawiać, że zamiary samobójcze zostaną zrealizowane, niekiedy skutecznie. Zerwane związki partnerskie, kłótnie, doświadczana przemoc w bliskim relacjach lub wśród rówieśników - to doświadczenia traumatyczne dla młodego człowieka i mogące być zapalnikiem dla autodestrukcji.

Tendencje samobójcze wynikają również z problemów życiowych w rodzinie pochodzenia młodego człowieka: rozwiedzeni, skonfliktowani, czy bezrobotni rodzice, brak jednego z rodziców, dysfunkcyjność systemu rodzinnego (np. alkoholizm, przemoc) zwiększa cierpienie i chaos emocjonalny. Nastolatek, jednocześnie targany poczuciem krzywdy, odrzucenia i poczuciem winy, stara sobie z tym wszystkim poradzić ale kaliber problemów jest nierzadko zbyt duży jak na jego możliwości zaradcze. Czasem znajduje ukojenie w alkoholu, używkach, czy narkotykach. Środki psychoaktywne ułatwiają podjęcie decyzji o samobójstwie jako łatwym, szybkim i skutecznym - w pojęciu małoletniego - rozwiązaniu naprawdę wielu problemów.

Okoliczności sprzyjające samobójstwu

David Shaffer (1988) wyróżnił trzy istotne elementy, które sprzyjają popełnieniu samobójstwa przez człowieka, w tym nastolatka:

(1) stresujące okoliczności sprawcze - np. kryzys w kontakcie z rodzicami, odrzucenie (np. zerwanie z dziewczyną/chłopakiem), upokorzenie (np. ośmieszenie na forum klasy), porażka w jakiejś ważnej dziedzinie.

(2) odmienny stan umysłu - np. poczucie bezradności, brak pohamowania po alkoholu, wściekłość, stany osiągane wskutek zażycia narkotyków lub innych środków psychoaktywnych.

(3) sprzyjające okoliczności - np. naładowany pistolet przechowywany w domu, pełna buteleczka tabletek nasennych w szafce z lekarstwami rodziców, ostre narzędzia, puste mieszkanie, sąsiedzi w pracy, itp.

Mechanizmy społeczne

Wobec powyższego, wpływ na tendencje samobójcze młodzieży mają również okoliczności społeczne. Mam na myśli tzw. efekt Wertera, bądź mechanizm zwany społecznym dowodem słuszności.

Efekt Wertera to tzw. zaraźliwość samobójstw czyli znaczący ich wzrost spowodowany nagłośnieniem w mediach samobójstwa znanej osoby. Zjawisko to miało miejsce w roku 1744 tuż po opublikowaniu przez Goethego jego słynnego dzieła i powraca w sytuacji nagłośnienia samobójstw nastolatków w mediach w naszej erze. Tak się stało w czasie, w którym w mediach huczało o Ani z Gdańska poniżonej na oczach kolegów i koleżanek w klasie. Młodzież w całej Polsce po ogłoszeniu, że Ania popełniła samobójstwo podejmowała takie próby, niekiedy, co gorsza, dokonane.

Zgodnie ze społecznym dowodem słuszności nastolatek, który systematycznie styka się z tematem samobójstwa nagłaśnianym w mass-mediach: czyta o tym, słucha, ogląda relacje, reportaże na temat różnej ilości aktów samobójczych - nabiera nieuchronnie przekonania, że tego typu zachowania należą do normalnego sposobu życia społecznego. Taki młody człowiek patrząc na swoje problemy, okoliczności, w jakich zachodzą, na swoją sytuację życiową, na swoją trudną rodzinę, na problemy w szkole - stwierdza, że jest to popularny i skuteczny sposób rozwiązywania problemów wśród młodzieży. Nastolatki nabierają złudnego przekonania, że skoro wszyscy tak robią, to pewnie tak należy rozwiązywać trudności, z którymi się borykają.

Oczywiście przedstawiłem tylko wybrane zagadnienia z tematu tendencji samobójczych młodzieży. Zjawisko to jest wielopoziomowe i wiele kwestii wpływa na to, że młody człowiek myśli o samobójstwie, czy dokonuje takiej próby. Tendencje te nie biorą się jedynie z niedojrzałości emocjonalnej. Bardzo silny wpływ na takie zachowania ma środowisko, w którym żyje i wychowuje się młody człowiek.

Warto więc uwzględniać wieloaspektowość zjawiska i rozmawiać z młodzieżą na temat śmierci i chęci śmierci oraz podejmować działania prewencyjne. Ale to już temat na inny artykuł...